Τα Αντικύθηρα τα αρχαία χρόνια ονομάζονταν Αίγιλα ή Αιγιλία. Τα νεότερα χρόνια, έως τον 17ο αιώνα το αρχαίο τους όνομα είχε γίνει Λιοί και Σιγιλιό ενώ από τον 18ο αιώνα γίνεται Τσιριγότο (Cerigotto δηλαδή μικρό Cerigo = Κύθηρα).   

Bρίσκονται σε απόσταση 22 ναυτικών μιλίων από τα Κύθηρα και 18 από την Κρήτη. Ελέγχουν δηλαδή το πέρασμα από την ανοικτή θάλασσα από το Αιγαίο προς τη Δυτική Μεσόγειο.  

Τα αρχαία χρόνια το επίπεδο της θάλασσας βρισκόταν κατά περίπου 2,50m ψηλότερα. Σήμερα δε φαίνεται στο νησί κανένα σημείο πρόσφορο για αγκυροβόλιο, εκτός από τον εκτεθειμένο στο βόρειο άνεμο όρμο του Ποταμού. Ο μικρός ορμίσκος του Ξηροποτάμου, εισχωρούσε έως τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια βαθύτερα στη στεριά, δίνοντας τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ένα μικρό αλλά σχετικά ασφαλές "κρυφό" λιμάνι.

 Η παλαιότερη εγκατάσταση στο νησί, όπως φαίνεται από τα λίγα υλικά κατάλοιπα που έχουν βρεθεί έως τώρα, χρονολογείται περίπου στα χρόνια της Τελικής Νεολιθικής και της Πρώϊμης Εποχής του Χαλκού, δηλαδή στην 4η και 3η χιλιετία π.Χ. Λίγα είναι τα ίχνη που άφησαν οι Μινωίτες στο νησί, αλλά ασφαλώς θα το είχαν θέσει υπό τον έλεγχο τους, στην εκστρατεία για την εξασφάλιση της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, αφού το νησί προσφερόταν από την θέση του να χρησιμεύει ως καταφύγιο και ορμητήριο πειρατών.

 Στο νησί δεν έχουν βρεθεί έως τώρα ίχνη κατοίκησης μετά τα μινωικά χρόνια έως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ..

 Από το 300 π.Χ. περίπου το νησί συμμετέχει στην πειρατική δραστηριότητα των κρητικών πόλεων, οι οποίες το διεκδικούν η καθεμιά για τον εαυτό της, ως παρατηρητήριο και ορμητήριο κατά των πλοίων που αποτολμούσαν να περάσουν από την περιοχή. Είναι γνωστές εκστρατείες των Ροδίων κατά των Αντικυθηρίων (τους οποίους αποκαλούν Αιγιλείς ληστές).

Ένα γνωστό γεγονός που αναφέρεται από τον Πλούταρχο είναι η "κατάληψη" του νησιού από τον Κλεομένη τον 3ο της Σπάρτης στη διαδρομή του προς την Αίγυπτο, μετά την ήττα του στη Σελλασία. Κατά τον Πλούταρχο, ο πιστός ακόλουθος του Κλεομένη Θηρυκίων, ως Σπαρτιάτης, μη αντέχοντας την υποχώρηση αυτοκτόνησε στα Αντικύθηρα.

Από πολύ νωρίς φαίνεται ότι η κρητική πόλη Φαλάσαρνα έχει τον έλεγχο του νησιού, που καταστρέφεται, μαζί της, το 69-67 π.Χ., κατά την εκστρατεία των Ρωμαίων κατά της πειρατείας στη Μεσογειακή λεκάνη. Το νησί κατοικείται πάλι προς το τέλος των αυτοκρατορικών χρόνων, τον 4ο-5ο αι. μ.Χ. αλλά τους αμέσως επόμενους αιώνες εμφανίζονται οι Άραβες πειρατές, οι οποίοι καταλαμβάνουν την Κρήτη και τα Κύθηρα και ασφαλώς επηρεάζουν και τη ζωή στο νησί.

Μας είναι άγνωστη η ιστορία του νησιού έως την 4η Σταυροφορία, το 1204, όταν το νησί παραχωρείται στον Βενετό Ιάκωβο Βιάρο, ενώ προς το τέλος του 13ου αιώνα εγκαθίσταται μικρή στρατιωτική φρουρά των Βενετών οι οποίοι ήθελαν το νησί για να ελέγχουν το πέρασμα προς και από το Αιγαίο

Η απομόνωση του νησιού, όπως και το γεγονός ότι πολλές φορές βρέθηκε ακατοίκητο από διάφορες αιτίες, επέτρεπε να καταφύγουν εκεί κυνηγημένοι από τις τουρκοκρατούμενες γειτονικές περιοχές, ιδιαίτερα από την Κρήτη όπου ήταν συχνοί οι ξεσηκωμοί κατά των Οθωμανών. Έτσι το νησί κατοικήθηκε πάλι προς το τέλος του 18ου αιώνα με φυγάδες από την Κρήτη. Τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης στο νησί, όπως και στα Κύθηρα κατέφυγαν πολλές οικογένειες προσφύγων από την Πελοπόννησο και από την Κρήτη. Μερικοί από τους Κρητικούς πρόσφυγες παρέμειναν στο νησί αφού η Κρήτη δεν είχε ακόμα ελευθερωθεί.

Στην Βενετική επικράτεια παραμένει έως τους Ναπολεόντιους πολέμους, όταν, μετά την πτώση της Ενετικής Δημοκρατίας το 1797, περιέρχεται σε ένα στάδιο ακυβερνησίας, αφού, μέσα στην γενική αναταραχή της εποχής, κανείς δεν ενδιαφερόταν για την κυριαρχία στο μικρό νησάκι. Το 1815 περνάει, μαζί με τα Επτάνησα στην κυριαρχία των Άγγλων. Κατά την διάρκεια της Αγγλοκρατίας τα Αντικύθηρα γίνονται τόπος εξορίας των επτανησίων ριζοσπαστών (Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, Σταματέλος Πυλαρινός, Γεράσιμος Μεταξάς Λυσέος, Φραγκίσκος Δομενεγίνης, Δημήτριος Καλλίνικος και Σταματέλος Βούρτσης). Το 1864, μαζί με τα υπόλοιπα Επτάνησα, ενώνονται με την Ελλάδα, όντας, για περισσότερο από πενήντα χρόνια, το νοτιότερο άκρο της ελληνικής επικράτειας, αφού ακόμα τα χρόνια εκείνα η Κρήτη βρισκόταν υπό Οθωμανική κυριαρχία.  

Ένα τελευταίο κύμα φυγάδων εγκαταστάθηκε στο νησί το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μετά την κρητική εξέγερση του 1864.  

Κατά τη διάρκεια του κινήματος της “Εθνικής Αμύνης”, το 1916-17, τα Αντικύθηρα, λόγω της παρουσίας του γαλλικού στόλου, τάσσονται μαζί με τα Κύθηρα, με την προσωρινή κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. 

Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου το νησί βρέθηκε αρχικά υπό ιταλική κατοχή, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το 1943, και από τον φόβο της Εθνικής Αντίστασης, στις 7 Μαίου 1944 οι Γερμανοί εκτόπισαν όλους τους κατοίκους στην Κρήτη, αφού δεν μπορούσαν να ελέγξουν τις πιθανές επαφές τους με τον Αγγλικό στόλο και το ΕΛΑΝ. ( ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΩΝ υπό του κ. Μαθιού Αγγελιουδάκη) Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και έως το 1964 το νησί έγινε πάλι τόπος εκτοπισμού πολιτικών εξόριστων. {Χειρόγραφη Εφημερίδα των Εξορίστων} Ένας από τους εξόριστους ήταν και ο γιατρός Αντώνης Φλούντζης ( https://el.wikipedia.org/wiki/Αντώνης_Φλούντζης ), ο οποίος βοήθησε πάρα πολύ τους Αντικυθήριους, τόσο κατά την παραμονή του στο νησί όσον και μετά, όταν εργάσθηκε σαν γιατρός στην Αθήνα : 

Αντώνης Φλούντζης, ο εξόριστος γιατρός του "Στρατοπέδου Πειθαρχημένης Διαβίωσης Υγειονομικών Αντικυθήρων" που προσέφερε τεράστιες υπηρεσίες στο νησί αλλά και στα Κύθηρα. Χρέος μας να τον τιμήσουμε, έστω και μετά θάνατον... 

Μερικά συγκινητικά αποσπάσματα από το βιβλίο του "Στο Στρατόπεδο Υγειονομικών Αντικυθήρων και στην Τρίπολη, 1955-1962", εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1988:  

"Στα Κύθηρα εξέτασα πολλά παιδιά και ενήλικες. Απαντούσα και από τα Αντικύθηρα στα γράμματά τους και εκτός από τους Καλογερόπουλους, πήρα πολλά ευχαριστήρια γράμματα. Αμέσως μετά από την αναχώρησή μας από τα Αντικύθηρα ο παπά - Φραγκιάς μου γράφει στις 05/07/1956: Αγαπητέ μας αξέχαστε γιατρέ Αντώνη μετά της κυρίας σας Αικατερίνης εύχομαι η παρούσα να σας εύρει εν πλήρει υγεία... Σύμφωνα με τη δική σας γνώμη ακριβώς τα ίδια μου είπε και ο άλλος γιατρός... Επήρα τις ενέσεις... Τις κάνει ο Χάρης ο εξόριστος. Και σε παρακαλώ εάν μπορείς να φροντίσεις να φύγει απ΄ εδώ και όπου θέλουνε ας τον πάνε. Η παπαδιά από υγεία πάει όλο και καλύτερα. Σας χαιρετά η παπαδιά μου και ποτέ δεν σας ξεχνούμε όλη η οικογένειά μου. Σας εύχομαι, ο Ιερεύς Φραγκίσκος Χαρχαλάκης"  

Τους τελευταίους δύο αιώνες, έως τα μέσα του 20ου στα Αντικύθηρα ζούσαν περίπου 800-1000 κάτοικοι, αλλά από τότε οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, υποχρέωσαν τον πληθυσμό να μεταναστεύσει, είτε προς τα αστικά κέντρα είτε προς την Αμερική και την Αυστραλία με συνέπεια σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι να περιορίζονται σε δυο-τρεις δεκάδες, κυρίως ηλικιωμένων, ενώ οι Αντικυθήριοι της διασποράς, περίπου 1000 άτομα, συνεχίζουν τους στενούς δεσμούς τους με το νησί. 

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 κατασκευάστηκαν στα Αντικύθηρα δύο ζωτικής σημασίας έργα: το λιμάνι – αλιευτικό καταφύγιο και το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος της ΔΕΗ. Από το 1999 και μετά έχουν προωθηθεί σημαντικά δημόσια έργα όπως το ελικοδρόμιο, η ηλεκτροδότηση και τηλεφωνοδότηση όλων των οικισμών του νησιού, ασφαλτοστρώσεις δρόμων, δίκτυα ύδρευσης, κ.λ.π. Ο μόνιμος πληθυσμός όμως, παρά τον οργασμό δημοσίων έργων στο νησί, συνεχίζει να μειώνεται δραματικά. Η απογραφή του 2001 έδειξε μόλις 45 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι αυξάνονται σε 300-400 κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΝΗΣΙΟΥ (Άρης Τσαραβόπουλος)

EXCAVATION OF A HILLTOP SANCTUARY   ON THE ACROPOLIS OF ANTIKYTHERA

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Μ.Κ. Πετρόχειλος, Τα Αντικύθηρα, η νήσος των εξορίστων αγωνιστών της Επτανήσου, εφημ. Κυθηραϊκή Δράσις, 276, Ιούνιος 1964.

2. Α. Αλισανδράτος, Ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος και άλλοι ριζοσπάστες εξόριστοι στα Αντικύθηρα, Πρακτικά Α΄ ΔΣΚΜ, Τ3,23-36, Κύθηρα 2003.

3. Γεώργιος Κ. Γιαγκάκης, Τα περίοπτα πολύνησα των Κυθήρων και των Αντικυθήρων (Ο χώρος, η πληθυσμιακή αποψίλωση, η ρύπανση), Τήνος 1994.

4. Μύρων Νικολακάκης, Περί της νήσου των Αντικυθήρων, Θεσσαλονίκη 1963.

5. “Επτά Ημέρες”, Καθημερινή 23 Οκτ. 1994, 7-9.

6. Ηλίας Ζερβός – Ιακωβάτος, Η επί των Αντικυθήρων αιχμαλωσία μου και η των συναιχμαλώτων μου, 1857, Αθήνα 1972 (εκδ. Χρίστος Σωτηρίου Θεοδωράτος).

7. Σταματέλος Πυλαρινός, Απάνθισμα κρητικών ασμάτων αδομένων εις Αντικύθηρα, στο Εθνικόν Ημερολόγιον του Μαρίνου Π. Βρετού (1865), σελ. 35-50.

8. Ευθυμία Παπασπύρου-Καραδημητρίου, Ενθύμια Επτανησίων Ριζοσπαστών εκτοπισμένων στα Κύθηρα και Αντικύθηρα, 1850-1857 από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Πρακτικά Α΄ΔΣΚΜ (2003), Τ3, 387-397.

9. Στέλιος Μουζάκης, Νερόμυλοι Κυθήρων και Αντικυθήρων, Πρακτικά Α΄ ΔΣΚΜ (2003), Τ3, 301-336.

10. Στέλιος Τζερμπίνος, Αντικύθηρα: Ιστορικότητα και λόγος στην επτανησιακή γραμματεία, Πρακτικά Α΄ ΔΣΚΜ (2003), Τ5, 367-376. (ΔΣΚΜ = Πρακτικά Ά Διεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών)

Άρης Τσαραβόπουλος

Στράτος Χαρχαλάκης

 

Η Γερμανική κατοχή των Αντικυθήρων 

Η συνθήκη του Cassibile μεταξύ της Ιταλίας και των Συμμάχων υπογράφηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1943 και δημοσιοποιήθηκε πέντε μέρες αργότερα. Το αποτελέσμα ήταν η σχεδόν άμεση παράδωση, υπό την απειλή των Γερμανικών όπλων, των Ιταλικών δυνάμεων στην Ιταλία βορείως της Σικελίας. Η μοίρα των Ιταλικών δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα και στα ελληνικά νησιά ήταν θέμα χρόνου, καθώς οι Γερμανοί έσπευσαν να αναλάβουν τον έλεγχο, ανάλογα πάντα με τις στρατηγικές τους προτεραιότητες. 

Προφανώς τα Αντικύθηρα δεν ήσαν πολύ ψηλά στις προτεραιότητες αυτές, αφού μόνο ενάμιση μήνα αργότερα, την 28η Οκτωβρίου 1943, μια μικρή Γερμανική δύναμη ξεμπάρκαρε στο νησί, το οποίο και παρέλαβε αμαχητί από τον τοπικό Ιταλό διοικητή. 

Το Κυθηραϊκό Φωτογραφικό Αρχείο απέκτησε πρόσφατα δύο ενδιαφέροντα ιστορικά τεκμήρια, τραβηγμένα από επίσημο φωτογράφο της Wermacht, που εικονογραφούν την εναλλαγή κατακτητών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα συνοδευτικά επεξηγηματικά κειμενα, που έχουν προφανή προπαγναδιστικό σκοπό: 

«Η νήσος Αντικύθηρα βρίσκεται πιά στον γερμανικό αμυντικό κλοιό. Μετά την απόβαση αγήματος της Wermacht, συμπερηλήφθηκε στις αμυντικές μας γραμμές και η νήσος Αντικύθηρα, που βρίσκεται στην θάλασσα του Αιγαίου. Το μεταγωγικό προσέδεσε και δύναμη πεζικού εξήλθε στη στεριά. Δεν χρειάστηκε όμως να δράσει, αφού ήδη απο την εμφάνιση των σκαφών, ο διοικητής του νησιού μας έδωσε να καταλάβουμε ότι δεν είχε πρόθεση να αντισταθεί κατα των γερμανικών δυνάμεων, αλλά ότι θα ανέμενε την έλευσή τους”. 

«Με φλογερά λόγια, ο [Ιταλός] πρώην διοικητής των Νήσων Κύθηρα και Αντικύθηρα περιγράφει την κατάπτυστη και ύπουλη προδοσία του Badoglio και των συνεργών του».  

 Γιάννης Σταθάτος